تعریف تربیت دینی

تربیت به معنی به فعلیت رساندن استعدادهایی است که در نهاد آدمی به ودیعه گذاشته شده و تربیت دینی تنظیم لحظه به لحظه شرایط است برای حاکم شدن مستمر انسانیت بر نفسانیت (مخالفا لهواه مطیعا لامر مولاه). خاصیت علومی که ما می آموزیم ارائه طریق است نه طی طریق. در ارائه طریق مقصود آماده کردن انسان است برای این که بتواند از علم به صورت یک ابزار استفاده کند. اما هرقدر هم که پای علم قوی تر و تواناتر باشد، قادر به تغییر ذات فرزندان آدم نخواهد بود.

انسان امروز و فردا باید بداند که علم بدون معنویات و خُلقیات، رضایت خاطر و آرامش درونی او را ضمانت نمی کند. طی طریق یعنی با عینک الهی به خلق نگریستن و در خدمت مردم قرار گرفتن. در تعریف تربیت از تغییر رفتار بحث می کنیم و مراد ما نحوه اندیشیدن، گرایش های ذهنی، فهم مطالب، کسب مطالب، ایجاد عادات و مهارت های اساسی در فرد می باشد. در تربیت دینی، همه این ها با توجه به متّصف شدن انسان به صفات الهی، که آن را تغییر مطلوب می نامیم، مورد عنایت می باشد. در این مسیر تنها داشتن فکر و اندیشه خوب کافی نیست، بلکه نکته اساسی، به کارگیری صحیح آن است. جهت تربیت دینی حرکت به سوی کمال و کسب تعالی است.

بهترین روش مستقیم یا غیرمستقیم در تربیت دینی

روش های تربیتی نسخه های از پیش تعیین شده نیستند که برای هر کسی و با هر شکلی بتوان آن را تجویز کرد، بلکه نوع روش های تربیتی در موقعیت های خاص و منحصر به فرد باید خلق شود و هیچ فرمول از پیش تعیین شده ای که بتوان به صورت قالبی بر اصلاح یا تغییر رفتار از آن سود جست وجود ندارد. مربی باید با توجه به تغییرات و دگرگونی هایی که در هر دوره از زندگی صورت می گیرد (توانایی ها، نیازها، دشواری ها) با توجه به تفاوت های فردی از روش های متناسب با سن، موقعیت و ویژگی های کودک و نوجوان استفاده کند. در دوران کودکی و نوجوانی سهم روش های غیرمستقیم بیش تر است و در جوانی از هر دو روش به طور مساوی، بسته به شرایط محیطی و نوع رفتار، می توان سود جست. کودک و نوجوانی که در این دوران به ثبات در اعتقادات رسیده باشد، در جوانی قدم به بیراهه نخواهد گذاشت و سالم تر و بالنده تر به دوران زیبای جوانی وارد می شود به شرط آن که خانواده و مدرسه به عنوان مصلح، صالح باشند. همین که خوب باشیم، خوبی از دیگران به ما و از ما به دیگران سرایت می کند. خنده دار است بزرگترهایی که به حرف خدا گوش نمی کنند گلایه دارند که چرا بچه هایشان یا شاگردانشان به حرف آن ها گوش نمی کنند! (یادگیری تقلیدی)

برای حل مشکلات و بازیافتن سلامت در تربیت دینی چه راهکارهایی وجود دارد؟

الف. اصلاح کتاب های درسی، تجدیدنظر در انتخاب معلمان دینی، گذاردن کلاس های کارآموزی و بازآموزی برای آنان.

ب. فرهنگ، عرصه معرفت و منزلت است و سیاست عرصه قدرت. کشاندن مسائل اعتقادی و دینی به سیاست زدگی ها و مدرسه که عامل گروه گرایی می شود درست نیست!

ج. رشد دینی در ارشاد و هدایت با مدارا و متانت رفتار کردن است و راه تند در پیش نگرفتن. این راه صبر و استقامت، شهامت و ایستادگی را می طلبد. به تعبیری، رشد عبارت از این است که تنی داشته باشی در خدمت و دلی در معرفت و سری در محبت. مطلق اندیشی در حرکت و عمل موفق نیست و راه آن ترویج مداراست.

د. کیفیت در تعلیم و تربیت دینی یک نقطه ثابت و ایستا نیست، بلکه یک حرکت است؛ گامی به جلونهادن و پیش رفتن و به وضعیت آرمانی نزدیک و نزدیک تر شدن.

ه. ما در عصری زندگی می کنیم که تحولات اجتماعی بخش اعظم زندگی ما را دستخوش دگرگونی کرده است، به طوری که با گسترش شبکه های عظیم ارتباطی، انقلابی در روابط انسان ها ایجاد شده است. در جریان این دگرگونی که فرهنگ های ملی را به چالش کشیده، عوامل محیطی، به خصوص در حوزه مسائل اعتقادی، تأثیرات فراوانی روی نظام آموزشی برجای گذاشته است. در این شرایط، معلمان و مربیان دینی باید برای دستیابی به نوآوری در فکر و اندیشه، مرتب مطالعه و تحقیق کنند و بکوشند تا دانش خود را نسبت به مسائلی که در اطراف آن ها می گذرد تقویت کنند تا بتوانند جوابگوی نسل جدید باشند.

و. انسان های سالم نیاز به تنوع دارند. در برنامه های دینی باید هرچه بیش تر از سخن رانی و موعظه خشک پرهیز کرد. جوان امروز بیش تر به چشم و عقل خود بها می دهد نه صِرف گوش هایش؛ هرچه را می شنود باور نمی کند، بلکه آن را به محک عقل و تجربه های قبلی می سنجد. برنامه های هنری و نمایشی سالم، اردوها و... می تواند ضمن ایجاد نشاط، به پذیرش اعتقادات درست کمک نماید. نبود نشاط و شادابی در نظام تعلیم و تربیت منجر به سکوت و ملال آور شدن آموخته ها و بی خاصیت شدن آن ها می شود.

م. درستکاری بهترین صفت معلم دینی است. دانش آموز برای این که به میزان صداقت معلمش پی ببرد، در عمل او را آزمایش می کند. در صدفِ صداقت، همیشه مروارید حقیقت رشد می کند.

ن. بازوی دانش آموز را باید رها کرد و قلب او را گرفت. دانش آموز باید همیشه تصویر مثبتی به عنوان یک انسان با ارزش از خود داشته باشد. انسان تنها به قوت هایش انسان نیست، به ضعف هایش هم انسان است.

معلم دینی باید از زورگویی و تحمیل نظر خودداری کند (مرد آن است که حرفش دوتا شود)؛ منظور این است که اگر کسی حرف بهتری دارد پذیرفته شود. دیدها را وسعت دهیم. با نگاه های کوچک نمی شود حقیقت را دریافت کرد. هیچ صیادی در جویبار حقیری که به گودالی می ریزد مروارید صید نخواهد کرد. درد انسانیت همین نارسیدن ها و کوچک ماندن هاست.