دانش آموزان، الگوهای خود را از همسالان و بزرگسالان اخذ می کنند.

الگوپذیری و نیز ارایه ی الگوی مناسب، یکی از اساسی ترین راه کارهای موجود در زمینه تربیت و پرورش روح و وجود آدمی است و می توان از این طریق با کودکان و نوجوانان ارتباط برقرار کرد و با آنها دوست شد. وقتی از الگوپذیری و ایجاد ارتباط از طریق آن سخن می گوییم، به دنبال آن هستیم که در رفتار دانش آموزان خود تغییرات مطلوبی به وجود آوریم  .

تغییر در رفتار کودکان، نوجوانان و جوانان، تنها از طریق پیش بینی رفتار آنان امکان پذیر است. تا زمانی که انگیزه های فرزندان مان را در تمامی زمینه ها؛ به ویژه در زمینه دوست یابی و ایجاد ارتباط ندانیم و نشناسیم، پیش بینی رفتار آنها و به موازات آن، تغییر در رفتارشان امکان پذیر نخواهد بود.

اگر اعتقاد داریم که دانش آموزان از ما و همسالان و معلمان خود الگو می گیرند، باید بپذیریم، این الگوپذیری، از طریق سه نوع رفتار که از ما سر می زند، محقق می شود و گاه هم اصلاً تحقق نمی یابد و به تأخیر می افتد و یا متوقف می شود. این سه رفتار را که در همه ی انسان ها با درجات متفاوتی دیده می شوند، به ترتیب: «رفتار روی آوری، رفتار بازدارنده و رفتار ستیز و گریز» می نامیم .

بهتر است هر یک از این سه رفتار را با مثال هایی از امور آموزشی - پرورشی موجود در مدرسه ها و خانواده ها تبیین کنیم:
وقتی در ایام امتحانات، پدر و مادر خانواده، بدون تذکر دادن های مکرر به فرزندان خود و بمباران های پی در پی لفظی آنان مبنی بر این که فردا امتحان دارید! درس بخوانید! و ... به راحتی و بدون هیچ گونه تنشی، کتابی در دست می گیرند و به مطالعه می پردازند و با کودکان خود ارتباط و دوستی برقرار می کنند، نمونه ای از رفتار روی آوری را به نمایش گذاشته اند.

وقتی پدر و مادری در یک نشست خانوادگی، بدون مقایسه، با نگاهی همه جانبه به شیوه ای غیرمستقیم، از برتری های فرزندان خود در زمینه های گوناگون سخن می گویند، در واقع به نوعی، بر ایجاد ارتباط و دوستی با او تأکید می کنند.
از رفتار بازداری به بعد، دیگر با الگوسوزی روبه رو هستیم تا الگوسازی. وقتی در مدرسه ای، تنها به شاگردانی که اول تا سوم شده اند، جایزه داده می شود، به خودی خود، به دانش آموزانی که پیشرفت داشته اند و یا با تلاش زیاد، از تعداد تجدیدی های خود کاسته اند و یا نمرات خود را اندکی ارتقا داده اند، اعلام می کنیم، حواس شان جمع باشد، ما فقط به نخبگان و شاگرد های ممتاز مدرسه کار داریم، نه شخص دیگری.

این رفتارها و این نوع جایزه ها، الگوساز نیستند، دوستی ایجاد نمی کنند و بدون هیچ گونه ارتباطی، تنها به عقب گرد سایر دانش آموزان رده های متوسط و پایین از نظر درسی و  جدا شدن فراگیرانی که خود را از لحاظ درسی، متفاوت با دیگران می بینند، منجر خواهد شد و نیز درصد مشارکت دانش آموزان را در فرآیند یاددهی- یادگیری و تربیت معنوی کاهش خواهد داد.
نمونه ی دیگری از رفتارهای بازدارنده که به طور گسترده ای در میان خانواده ها و مدرسه ها رواج دارد، انگشت گذاشتن بر نقص های رفتار کودکان و نوجوانان است. وقتی تمام رفتارهای مثبت و الگوساز یک دانش آموز را نادیده می گیریم و یک نقص یا عیب رفتاری بسیار کم  اهمیت او را به رخ او می کشیم، به نوعی او را از ابراز رفتارهای مثبت هم بازداشته ایم و او بدون کوچک ترین ارتباطی با ما، به تک روی در رفتارهای احیاناً غلط خود ادامه خواهد داد.
نکن، نرو، درست بایست، روسری ات را درست کن، کیفت را باز کن ببینم، این ها چیه با خودت آوردی، کی بود زنگ زد، چی داری می نویسی، تو آدم نمی شوی و ده ها نمونه از این دست، امر و نهی هایی هستند که در زمره ی رفتارهای بازدارنده قرار دارند و در واقع بسیاری از پرخاش گری ها، قطع ارتباطات و دور شدن نوجوانان و جوانان از پدران، مادران و مدرسه ها در همین رفتارهای ما ریشه دارند.

سومین گونه ی رفتار، رفتار توأم با ستیز و گریز است. این رفتار، حالت تجمعی، درمان نیافته و تکرار شده ی رفتارهای بازدارنده است و به نوعی نشان گر طرد مکرر دانش آموز از جمع، وادار کردن او به گوشه نشینی و انزوا، قطع ارتباط و لغو دوستی های مجاز است. به عبارت بهتر، وقتی رفتارهای بازدارنده تشدید شد و خانواده ها و مدرسه ها رفتارهای غلط یکدیگر را تقویت کردند، دانش آموز ملجأ و پشتیبان خود را در مکان ها و نزد افرادی جستجو می کند که مورد تأیید ما نیستند، مکان ها و افرادی که تنها با استفاده از خلأ های عاطفی فرزندان ما، آن ها را به سوی خود می کشند.

امروز ایجاد ارتباط و مشارکت در امر تعلیم و تربیت با نمودهای خاص و نوین خودنمایی می کند. روش های نوین ابداع شده در امر یاددهی- یادگیری و تربیت، همچون پژوهش گروهی، یاران یاور، یادگیری مشارکتی، ارتباط جو و دوست یاب، آموزش از طریق هم یاری و آموزش از طریق پیشنهادگیری از فراگیران، از جمله روش هایی هستند که در ایجاد ارتباط و دوستی بین دانش آموزان، پدران، مادران و معلمان، از آن ها استفاده می شود.

در مجالی دیگر به ادامه این مبحث می پردازم.